ورزش زورخانه‌ای …
بسم الله الرحمن الرحیم
ورزش زورخانه‌ای یا ورزش باستانی ویا ورزش پهلوانی نام مجموعه حرکات ورزشی با اسباب و بی‌اسباب و آداب و رسوم مربوط به آن هاست که در محدوده تاریخی و فرهنگی ایران از گذشته‌های دور رواج داشته‌است.
ورزش‌های زورخانه‌ای نام دیگر ورزش‌های باستانی ایرانیان است. جایی که در آن به ورزش باستانی می‌پردازند زورخانه نام دارد هم چنین در زورخانه علاوه بر ورزش زورخانه‌ای کشتی پهلوانی نیز گرفته می‌شود.
پروندهٔ ثبت جهانی آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای به کوشش فدراسیون ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آماده گردید. آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۹ برابر با ۱۶ نوامبر ۲۰۱۰ در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران[۱] به ثبت جهانی رسید.[۲]
دانشنامه بروک‌هاوس آلمانی، با استناد به تحقیقات دانشگاه ورزش آلمان واقع در شهر کلن، ورزش زورخانه‌ای را در کتاب اصلی و جلد ویژه ورزش، قدیمی‌ترین ورزش بدن‌سازی جهان معرفی می‌کند.
پیشینه
 |
این بخش از مقاله فاقد منبع و مأخذ است. شما می‌توانید با افزودن منابع برطبق اصول تأییدپذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید. مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند شد. |
ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزو فعالیت‌های اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده است. جامعهٔ آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکارانی قایل می‌شد که برای قدرت بدنی و شجاعت روحی که در اختیار داشتند، شکرگزار بوده‌اند.
بر پایهٔ تاریخ، زورخانه در حدود هفتصد سال پیش (قرن ۷ خورشیدی) به وسیلهٔ محمود معروف به پوریای ولی که ظاهراً از مردم خوارزم بوده و گویا در سال ۷۷۲ ه. ق. امروزی بازسازمان دهی شده‌است. با این حال بر پایهٔ رفتار و منش تاریخی و اسطوره‌های ایران زورخانه می‌تواند دست کم در ایران تاریخی بسیار کهن‌تری داشته باشد؛ چرا که مردم ایران که از ابتدای تاریخ خود به پهلوانی و کشتی‌گیری و آمادگی جسمانی نیاز مبرم داشته‌اند تا به دستور زرتشت پیغمبر باستانی‌اش خود را برای یاری اهورا مزدا در چالش با اهریمن نیرومند سازند.[نیازمند منبع]به همین صورت که همواره ضعف و زبونی را نکوهش شمرده‌اند. در شاهنامه فردوسی بخش ویژه‌ای را به پهلوانی اختصاص داده شده است. در اوستا، نامهٔ مینوی آیین زرتشت در زمینهٔ پهلوانی چنین آمده‌است:
پهلوانی مردانه را می‌ستاییم که به مردان گشایش دهد که به هوش گشایش دهد که تندتر از تند و دلیرتر از دلیر است که به سان بهره‌ای ایزدی به مرد رسد و مردان را در گرفتاری رهایی بخشد.
جایگاه زورخانه پس از اسلام در زنده‌کردن جنبش ملی ایران و ستیز با بیگانگان و نیز رستاخیز زبان پارسی و فرهنگ و آیین افتادگی و برادری که از عهد باستان در ایران رواج داشته‌است، اهمیت ویژه دارد.[نیازمند منبع]
در دانشنامه بروک‌هاوس چنین آمده: در مقطع زمانی خاصی در بیش از ۱۲۰۰ سال پیش که صلح نسبی بر ایران حکم فرما بود، جنگجویان ایرانی افزار نبرد از جمله گرز، کمان و سپر را جهت آماده‌سازی بدن برای آینده، تبدیل به افزار ورزشی نموده به ورزش با آنان پرداختند.
آداب ورزش زورخانه‌ای
ورزش زورخانه‌ای آداب و سنتی خاص دارد. آداب و سننی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای دورهٔ باستانی و تاسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خُلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزش کاران بر می‌انگیزد یا نیرو می‌بخشد. این ویژگی‌های نیکو در قالب شعرها و داستان‌هایی به صورت آهنگین و به همراهی «ضرب زورخانه» که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی «مرشد» خوانده می‌شود. ورزش کاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد، جست و خیر می‌کنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش می‌گذارند.
ورزش باستانی در بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف است و با اصول زیادی همراه است. به طور مثال تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیش کسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف هست انجام می‌شود. شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است به طوری که شیعیان معتقدند که زورخانه مسجد دوم شیعیان است؛ ولی در نسل جدید ورزشکاران این آداب و رسوم کم‌کم از بین رفته است و کمتر مذهب در این ورزش دیده می‌شود. یکی دیگر از اصلی‌ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی را از قبیل (فروتنی و از خود گذشتگی-مروت-مردانگی-سفره داری-پاکیزگی-کمک به فقرا و تنگدستان و دیگر صفات شامل پهلوانی) را رعایت کند.
جایگاه رزم در ورزش
کسانی بر این گمان هسنند که مردان زورخانه در دوران باستان، آیین رزم هم می‌آموختند و می‌گویند ابزار و ورزش باستانی شباهت شگرفی به جنگ‌افزار روزگاران قدیم داشته‌است. با گرز و میل چوبی زورخانه، سپر و تخته بسیار سنگین مشهور به سنگ و کمان و کباده زورخانه که با آن عضله می‌پرورانند. در هر حال فنون رزم و ورزش، دیر زمانی است که هر یک به راه خود رفته‌اند حتی چرخ زدن هم آیین رزم خودش را دارد به طوری که جوانی که بر بزرگ‌تر خود کنده می‌کشد و از او خواستار است که نخست من می‌چرخم فلسفه آیین رزمی‌اش این است که می‌خواهد بگوید بگذار نخست من شهید بشوم؛ من خواستار جنگ در میدان هستم.
گل ریزان
یکی از رسم‌های شیرین و معروف زورخانه گلریزان است که در جشن‌ها و اعیاد و میلادهای چهارده معصوم و در برخی موارد برای قدردانی از زحمات پیشکسوتان گرفته می‌شود و در آخر دو جوان دو طرف لنگی را گرفته و دور می‌خورند و مردم پول در آن لنگ می‌اندازند.
حرکات گوناگون در ورزش زورخانه‌ای
اصلی‌ترین حرکات در ورزش‌های زورخانه‌ای عبارت‌اند از:
- شنو رفتن و نرمش (شنوی سر نوازی، شنوی شلاقی یک، دو، سه و شنوی شلاقی)، (پای چپ و راست، کمان کشی، سینه زنی، خم گیری، کمر، گردن، نشست و برخاست).
- میل گرفتن (شنوی سنگین، شنوی شلاقی).
- پا زدن (پای جنگلی، پای ضربدری، پای شاطری، شاطری یک، دو، سه، پای یا فتاح، پای تبریزی شلاقی، تبریزی شلاقی یک، دو، سه، پای تبریزی لا فتی.
سایر حرکات در ورزش زورخانه‌ای: سنگ گرفتن: دو تخته بزرگ معمولاً هشتاد کیلویی هستند که به نشانه سپر جنگی هستند و ورزشکار خوابیده و بمانند پرس سینه با آنها ورزش می‌کنند. چرخ زدن: ورزشکار دو تا دستان خود را کاملاً باز کرده و علاوه بر جرخیدن بر دور خود یک دایرهٔ بزرگ به جهت عقربه‌های ساعت هم تشکیل می‌دهد. زمان چرخ معمولاً بین یک دقیقه تا سه دقیقه است. میل بازی: ورزشکار دو تا میل به وزن یک تا دو کیلو را بلند کرده و آنها را با حرکات نمایشی به هوا پرتاب کرده و دوباره آن را می‌گیرد. شیرینکاری بین پا: ورزشکاران سبک و ترکه‌ای در حین ورزش پا به وسط میدان آمده و حرکات نمایشی را انجام می‌دهند.
رتبه‌ها در ورزش زورخانه‌ای
ورزش زورخانه‌ای هم مانند برخی از ورزش‌ها مثل کاراته و کونگ فو ورزشکاران بر اساس رتبه‌ای که دریافت می‌کنند حرکات را به نوبه خود انجام می‌دهند.
- رتبه یک: ورزشکار بعد از یک سال ورزش کردن به هنگام چرخ زدن مرشد برای او منکری می‌فرستد (بر منکر علی لعنت و دیگران می‌گویند بیشباد)
- رتبه دو: ورزشکار بعد از سه سال ورزش کردن به هنگام چرخ زدن مرشد برای او صلوات می‌فرستد.
- رتبه سه: ورزشکار بعد از شش سال ورزش کردن و داشتن حداقل هجده سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گودمرشدبرای او صلوات می‌فرستد.
- رتبه چهارم: ورزشکار بعد از دوازده سال ورزش کردن و داشتن حداقل بیست و دو سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه مرشد برای او صلوات می‌فرستد.
- رتبه پنجم: ورزشکار بعد از پانزده سال ورزش کردن و داشتن حداقل بیست و پنج سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گود مرشد برای او ضرب می‌نوازد.
- رتبه ششم: ورزشکار بعد از هجده سال ورزش کردن و داشتن حداقل بیست و هشت سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه مرشد برای او ضرب می نوزاد.
- رتبه هفتم: ورزشکار بعد از بیست و چهار سال ورزش کردن وداشتن حداقل سی و دو سال سن به هنگام چرخ زدن مرشد برای او زنگ می‌زند.
- رتبه هشتم: ورزشکار بعد از سی دو سال ورزش کردن و داشتن حداقل چهل و دو سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گود مرشد برای او زنگ می‌زند.
- رتبه نهم: ورزشکار بعد از چهل و پنج سال ورزش کردن و داشتن حداقل شصت و پنج سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه مرشد برای او زنگ می‌زند که به این ورزشکاران زنگی می‌گویند که تعدادشان در کشور بسیار کم است.
سید بودن و داشتن مقام در مسابقات به کسب کردن رتبه قبل از زمان موعود تأثیر دارد. ورزشکار بعد از کسب کردن رتبه جدیدی امتیازات رتبه قبل نیز برای وی به احتساب می‌آیند. ‘چند تن از ورزشکاران زنگی جنوب ایران:حاج علیشاه شیرعلی سام، محمد علی حمایتی، حسین بریری،احمد کیمیایی، شکرالله سیف و برداران شمس کلاهی (مرحوم حاج حبیب اله- مرحوم حاج محمود- مرحوم حاج منصور و عطا اله شمس کلاهی) و در غرب کشور:محمد علی مداران و استاد علی حسین خسروی پور.
جایگاه امروزی
اگر چه شاید امروز ورزش باستانی دارای رونق کم‌تری باشد اما هنوز هم برای کسانی که در گودهای زورخانه پیر شده‌اند خاطره‌انگیز است. امروزه در تهران ۵۰ زورخانه برقرار است؛ از مهم‌ترین زورخانه‌های پایتخت ایران ورزشگاه شهید فهمیده می‌باشد که میزبان مسابقه‌های کشوری فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران است و به ثبت ملی درآمده است. این باشگاه در شمال پارک شهر، خیابان شهید فیاض‌بخش تهران قرار دارد.
ورزش زورخانه‌ای امروزی با ورزش چند سال اخیر تفاوت بسیاری از نظر ظاهری و نوع ورزش کرده است.
به طور مثال استفاده از لنگ در ورزش باستانی از سوی فدراسیون این ورزش ممنوع شده است. اما در شهرهایی مانند کرمانشاه و اراک (در زورخانه متقین) هنوز از لنگ استفاده می‌شود.
امروزه مسابقات ورزش باستانی به صورت تیمی در یکی از شهرهای ایران صورت می‌گیرد که در آن هر تیم شامل ده نفر می‌باشد(۱مرشد-۸ورزشکار-۱میاندار) که ورزش را با پیچیدگی بسیار زیادی نسبت به ورزش سادهٔ زورخانه انجام می‌دهند.
بازشناسی فرهنگی هنری ورزش زورخانه‌ای
بنیاد فردوسی پس از بستن تفاهم‌نامه همکاری‌های فرهنگی و اجرایی با فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران[۳] توانسته است، فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای را در ایران و جهان به گونه فرهنگی هنری معرفی نماید.
مهم‌ترین دستاوردهای بازشناسی فرهنگی هنری ورزش زورخانه‌ای از سوی بنیاد فردوسی عبارت‌اند از:
- همکاری در برپایی سومین جشنوارهٔ شاهنامه‌خوانی عشایری و آیین‌های پهلوانی در فرهنگستان هنر
- همکاری در برگزاری نخستین جشنوارهٔ مرشدان برتر ایران برای تقدیر از مرشدان زورخانه[۴][۵]
- همکاری در برگزاری گردهمایی هزارهٔ شاهنامه در آکادمی علوم اتریش همراه با اجرای طرح ضرب و نقل با حضور تیم ملی ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران – Nov.2010 – وین و گراتس، اتریش[۶]
- همکاری در برپایی دو دوره، آیین روز ملی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای در تالار وحدت و برپایی هفتهٔ هنر پهلوانی در خانه هنرمندان ایران[۷][۸]
- برپایی نمایشگاه عکس زورخانه میثم موحدفرد و سعید محمودی ازناوه، هنرمندان عکاس ایران در خانهٔ فرهنگ ایران – Mar. , Apr. 2012- پاریس، فرانسه[۹]
- برپایی هفتهٔ هنر ایران در کره جنوبی با حضور تیم ملی ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران – Oct.2012 – به میزبانی مرکز فرهنگی گنگ‌سئو، دانشگاه گاچان دانشکدهٔ باستان‌شناسی هانیانگ و منطقهٔ سئونگ‌بوک شهر سئول و نهاد فرهنگی آرام نوری شهر ایل‌سان و دهکدهٔ جهانی ایته‌وون[۱۰]
به همین منظور بنیاد فردوسی به عنوان برترین سازمان مردم‌نهاد ایران در زمینهٔ ترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای[۱۱] معرفی شده است.
پیگیری پایگاه تخصصی کشتی کرمانشاه Twitter , Facebook. آگاه سازی از بروز رسانی با RSS
نوشته شده توسط جواد نجاتی در پنجشنبه, ۲۰ اسفند ۱۳۹۴ ساعت ۵:۵۹ ق٫ظ
- ۰ نظر
- 3060 بازدید